Hoe komt het toch dat we niet onszelf zijn als we in het openbaar spreken, voor een publiek? Vaak gaan speeches en presentaties gepaard met onzekerheid, spanning, ja zelfs angst. Die angst is diep geworteld in een kunstje dat we doen. We zijn aan het ‘performen’ in plaats van dat we onszelf zijn. Bovendien staat het ‘performen’ werkelijk contact met het publiek in de weg. De meeste sprekers zijn zich daar niet eens bewust van. Ze doen het al jaren zo, of ze vermijden dat ze publiek moeten spreken. Waarom ‘performen’ we dan toch? En is er een manier dat we dat kunnen afleren, zodat we minder (onbewust) onze best doen om onze angst te verhullen; zodat we echt contact met ons publiek kunnen hebben, zodat we gewoon onszelf kunnen zijn op een podium?

Ja, dat kunnen we afleren. Het verdient aandacht om eerst eens te kijken naar waarom we performen. Welke behoefte zit daarachter?

Ons ‘performen’ is vaak te herleiden tot onze vroege jeugd waarin we als kind affectie, veiligheid, geborgenheid, waardering, warmte nodig hebben van onze ouders. Als we die affectie, door wat voor omstandigheden dan ook, niet krijgen voelt dat vaak als ‘levensbedreigend’. In reactie daarop ontwikkelen we dan een overlevingsmechanisme om toch te krijgen wat we nodig hebben, tenminste zo lijkt het. We ervaren op een of andere manier dat we succesvol zijn in het krijgen van de aandacht van onze ouders door een survivalstrategie toe te passen. Het lijkt ons even gerust te stellen, maar we zijn te jong om te beseffen dat we aandacht met liefde verwarren. Als we niet onvoorwaardelijk liefde krijgen als we het nodig hebben, bang worden en dan via een survivalstrategie toch aandacht krijgen, dan hebben we niet in de gaten dat we dat krijgen om wat we dóen, niet om wie we zíjn.

De survivalstrategie die we het vaakst kozen en ‘succesvol’ leek, wordt vaak later in ons leven een dominante strategie om iets voor elkaar te krijgen. Het kan een mensenleven duren om erachter te komen dat die strategie al lang niet meer effectief, ja zelfs contraproductief is, juist omdat je omgeving haarfijn aanvoelt dat het een manipulatie is om iets gedaan te krijgen. Je behoefte aan oprechte waardering, liefde en aandacht blijft dan alsnog onvervuld – met stress, eenzaamheid of frustratie tot gevolg.

Je zou kunnen zeggen dat er grofweg 4 survivalstrategieën zijn om aandacht te krijgen: 1. pleasen, 2. herrie maken, 3. je in stilte terugtrekken en 4. de slachtofferrol aannemen. Stel je voor, je bent 4 jaar oud en je vraagt je moeder of je buiten mag spelen, waarop zij zegt: “Nee, Pietje, nou even niet.” In je kinderbrein denk je wellicht dat je moeder niet van je houdt, dat ze je niet lief vindt. Dus kom je zo snel als je kan met een survivaltruc: “Aaaawh, mama, heel eventjes maar?” “Okay, vooruit dan! 10 minuten, en dan roep ik je weer naar binnen”, zegt de moeder toegeeflijk. Haha, succes! Die truc werkte en zal om die reden de volgende keer ook weer gebruikt worden, tot mogelijk diep in ons volwassen leven. Een andere respons is herrie maken, schreeuwen, huilen, totdat je moeder toegeeft. Weer een andere is je in stilte terugtrekken op je kamertje, tot je moeder je daar vindt en zich afvraagt wat je daar doet. En dan het slachtoffer zijn kan soms ook werken: “m’n broer mag wel altijd buitenspelen, en ik niet.”

De eerste schijnsuccessen in het sociale verkeer zijn geboren en zullen vanaf dat moment hardnekkig wortel schieten, en tegelijkertijd steeds minder effectief worden en steeds minder tot het diep verlangde resultaat leiden: IK WIL DAT MENSEN VAN ME HOUDEN. We hebben bovendien niet in de gaten dat we geleidelijk aan een steeds dikker wordende laag – laten we het voor het gemak MODDER noemen – om onszelf heen creëren om onszelf te beschermen. We zijn immers niet onszelf als we constant survivaltrucs moeten gebruiken om te krijgen wat we hebben willen, terwijl er in onze volwassen levens al lang geen gevaar meer is. We kunnen in wezen prima voor onszelf zorgen.

De ironie wil dat we ons authentieke zelf door die steeds dikker wordende modderlaag moeilijk meer kunnen tonen. Laat staan de emoties die we diep onder die modderlaag verborgen hebben. En als we dan voor een publiek moeten spreken van tientallen, misschien wel honderden mensen, dan kan het bijzonder stressvol zijn, als je niet authentiek jezelf bent. Ongewild ben je je nog steeds aan het bedienen van je survivalstrategieën, omdat je wilt dat je publiek je aardig, inspirerend, slim, goed of knap vindt. En op een of andere manier voel je je verkrampt, slaat het niet aan, lijken toehoorders niet geïnteresseerd of afgeleid. Dit zal je gevoel van ‘niet goed genoeg’ zijn alleen maar versterken en mogelijk ga je nog harder je best doen, onzin uitkramen of in het mogelijk ergste geval stilvallen, hyperventileren of je krijgt een paniekaanval. Wat dan?

Ik heb zelf als ‘public speaker’ aan den lijve zo’n situatie ondervonden toen ik mijn trainersopleiding afrondde. Ik gaf mijn slotpresentatie aan een groep medestudenten en een docente. Mijn verhaal duurde 20 minuten. Het ging niet echt lekker, ik had geen idee waarom. Ik stond geheel buiten mezelf een powerpoint aan elkaar te kakelen, die ik in de week daaraan voorafgaand zorgvuldig in elkaar had gedraaid. Met de powerpoint was niks mis, al zeg ik het zelf. De docente vroeg me eerst hoe ik het zelf vond gaan en vroeg daarna of ik feedback van haar wilde. Dat is echt zo’n vraag waar je onmogelijk ‘nee’ op kan zeggen. Dus zei ik ‘ja’, ook al vreesde ik het ergste. Ze zei: “Je hebt 20 minuten lang alleen mij aangekeken, en al je medestudenten links laten liggen. Ben je je daarvan bewust.” Ik kon wel door de grond zakken. Iets zei me dat dit fundamenteel verkeerd was wat ik zojuist had gedaan. Ik had alleen geen enkel idee waarom. Of toch wel?

Op dat moment ben ik halverwege de 40, middenin een bewuste carrière switch. Waar ik euforie verwacht omdat ik eindelijk deze ‘pittige’ opleiding heb weten af te ronden, voel ik een hele zware domper. Plotseling wordt ik ter plekke overvallen door schaamte. Even voelt het alsof ik nog steeds goedkeuring van mijn moeder nodig heb, of ik (na 45 jaar) wel goed genoeg ben. Ik heb dat allemaal 20 minuten lang staan projecteren op deze docente, die het naar haar eigen zeggen daar ‘stikbenauwd’ van kreeg. Oei, dat is wel even een leermomentje! Nog middenin mijn verwarring hoor ik de stem van de docente zeggen: “Ik begrijp dat dit nu lastig voor je is, maar ik denk dat ik je wel kan helpen, als je er open voor staat.” Ik realiseer me op dat moment dat ik voor het eerst in mijn leven hulp aangeboden krijg voor een probleem dat ik al die tijd met me meedroeg, maar niet wist dat het een probleem was. Ik had al 45 jaar lopen pleasen, in de hoop er iets voor terug te krijgen, dat mensen me aardig zouden vinden. En nog nooit, nee werkelijk nog nooit had iemand mij rechtsreeks verteld wat het effect van dat pleasen was op de persoon in kwestie.

Ik ervoer haar aanbod als een geschenk. Het was geen kritiek, nee het was een tuinslang waar water uitkwam die heel langzaam de modderlaag begon af te spoelen die ik in de loop der jaren om mij heen had verzameld. Ze raadde me aan een Amerikaanse methode te gaan volgen, die ze zelf ook had gedaan, Speaking Circles geheten. Natuurlijk heb ik daar geen gras over laten groeien. Man, wat had ik gehongerd naar dit moment van bevrijding! Ik schreef me in voor deze opleiding en heb ‘m in no time afgerond. Bakken met modder heb ik van me af kunnen laten spoelen tijdens en na die opleiding. Eindelijk voelde ik mezelf en kon ik gewoon contact aangaan met individuen en groepen, zonder dat ik er iets voor terug hoefde.

En alsof dat nog niet genoeg was, besloot ik vervolgens om mezelf als trainer te gaan bekwamen in diezelfde methodiek en deze te gaan aanbieden. Ik voegde er mijn eigen sausje aan toe van ervaringen die ik in een eerdere loopbaan bij televisie had opgedaan en noemde het ‘Authentiek Spreken’. Want zo voelde het voor mij. Er schuilt een enorme vrijheid en power in authentiek te kunnen spreken voor grote groepen. Om een verhaal te kunnen vertellen of een presentatie te houden, zonder jezelf af te vragen of je wel goed genoeg bent. Om niet meer te hoeven communiceren vanonder een ondoordringbare modderlaag, die niet alleen mij in de weg zit, maar het ook voor mijn toehoorders lastig maakt om echt contact met mij te kunnen hebben.

Ik kan niet anders zeggen dat ‘public speaking’ in essentie gaat over een relatie aangaan met je publiek. Modder kan daarbij in de weg zitten. Aan de andere herbergt modder ook veel goeds. Als je dat eenmaal kunt laten zien aan je publiek, dan wordt het magisch. De connectie is er meteen. Je spreekt niet meer zelf, je wordt als het ware gesproken.

NO MUD, NO LOTUS
In each of our Plum Village practice centers around the world, we have a lotus pond. Everyone knows we need to have mud for lotuses to grow. The mud doesn’t smell so good, but the lotus flower smells very good. If you don’t have mud, the lotus won’t manifest. You can’t grow lotus flowers on marble. Without mud, there can be no lotus.
~ Thich Nhat Hanh